چک، انواع آن و وظایف صادر کنندگان و دارندگان آن

چک چیست؟

بر اساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چك نوشته ای است كه به موجب آن صادر كننده چك، کل و یا بخشی از وجوهی را كه نزد بانک دارد مسترد یا به دیگری واگذار می نماید (در عرف امروزی به این امر برداشت چک یا وصول چک می‎شود). بر اساس تعریف ارائه شده محدودیتی در برداشت توسط اشخاص گ.ناگون وجود ندارد و هم شخص صاحب حساب می‎تواند با صدور چک از حساب خود برداشت کند و هم شخص دیگری که چک صادر شده توسط صاحب حساب را دریافت کرده است.

انواع چك :

1- چك عادی- چكی است كه صاحب حساب بابت خرید، پرداخت اجاره، بدهی و … صادر و به طرف مقابل ارائه می‎کند. این نوع چک کم اعتبارترین چک در انواع چکها است   و دارنده آن هیچ تضمینی جهت دریافت وجه چک به جز اعتبار صادر كننده آن ندارد.

۲- چك تایید شده-گاهی اوقات دارنده چک قصد دریافت وجه نقد نداشته و می خواهد چک را به شخص دیگری ارائه دهد. جهت ایجاد اطمینان برای شخص ثالث، دارنده با ارائه چک به بانک، از بانک درخواست صدور تاییدیه می نماید بدین معنی که بانک با مهر کردن چک تایید نماید که معادل وجه چک در حساب صادر کننده وجود داشته و بانک آن را از حساب وی برداشت نموده و هرگاه دارنده به بانک مراجعه نماید وجه چک به دارنده پرداخت می شود.

توضیح: با وجود تعریف این نوع چک در قانون صدور چک، این نوع چک در ایران متداول نیست.

۳- چك تضمین شده: دارنده چک در این حالت پس از وصول چک، به جای دریافت وجه از بانک،  درخواست صدور چک توسط خود بانک به میزان چک ارائه شده را می نماید. سپس چکی توسط بانک به عهده همان بانک صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود

.

به دو نوع می توان از این چک درخواست نمود :چکی که بابت واریز به حساب شخص دیگری صادر شده و در متن چک نیز به مشخصات شخص و حساب وی و بانک مربوطه اشاره شده است که به این نوع چک اصطلاحا رمزدار گفته می شود. نوع دیگر چک تضمین شده است که وجه آن در همان بانک قابل پرداخت می باشد.

4-چك مسافرتی(تراول): چكی است كه توسط بانك صادر و وجه آن توسط هر یك از شعب آن بانك یا توسط نمایندگان و كارگزاران آن پرداخت می گردد .نوعی از این بانک به عنوان ایران چک صادر می شود و مبلغ آن در تمام بانک ها قابل پرداخت می باشد.

شرایط اساسی برای مراحل صدور و وصول چک:

با استنباط از قانون مدنی کشور شرایط اساسی مراحل صدور چک به شرح زیر می باشد:

قصد طرفین و رضایت آنها

اهلیت طرفین

موضوع معین که مورد معامله باشد

مشروعیت جهت معامله

ارکان چک:

بر اساس تعریف فوق، چک دارای 4 رکن به شرح زیر می باشد:

1-صادرکننده: شخصی است که چک و حساب بانکی مرتبط با چک، به وی تعلق دارد.

2-بانک: منظور بانکی است که وجوه دارنده چک نزد آن بانک می باشد.

3-چک: که در اصل برگه دستور پرداخت وجه می باشد که طی روال خاصی با رعایت قانون تجارت و سایر قوانین صادر و به دارنده حساب بانکی ارائه می شود.

4-دارنده چک: منظور شخصی است که چک در اختیار او می باشد.

تکالیف طرفین:

تکالیف بانک (محال علیه) عبارت است از^:

تهیه دسته چک و تفهیم مفاد شرایط عمومی افتتاح حساب

اخذ ضامن افتتاح حساب برای اطمینان از ذی‌صلاح بودن متقاضی چک

اخذ وجه از صاحب حساب و نگهداری آن در حساب

دقت در مطابقت امضاء تاریخ، مبلغ و شرایط شکلی چک و عدم جعلی بودن آنها و اخذ مشخصات دارنده چک در ظهر چک

کارسازی چک به محض ارائه، در تاریخ مندرج در چک وفق قانون اسلامی سال ۸۲ صدور چک

صدور گواهی عدم پرداخت وجه طبق قانون صدور چک

عدم افتتاح حساب برای کسانی که سابقه صدور چک بلامحل دارند و استعلام از بانک مرکزی

وظیفه صادر کننده چک:

صادر کننده‌، بایستی در تاریخی که در چک ذکر می‌کند به همان اندازه در بانک وجه نقد داشته باشد وگرنه هم از نظر جزایی و هم از نظر مدنی مسئولیت خواهد داشت.

صادر‌کننده در زمان مندرج در چک نباید، تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند به شکلی که در سررسید در حساب وی وجه نباشد یا دستور پرداخت نشدن چک را نباید را صادر کند.

صادر کننده، نباید چک را به شکل غیرصحیح تنظیم کند زیرا درصورت عدم‌مطابقت امضاء، قلم خوردگی و مسائلی از این قبیل، بانک از پرداخت پول خودداری می‌کند.

چنانچه صادر‌کننده بعد از صدور متوجه شود که چک از طریق کلاهبرداری یا سرقت از دست او رفته یا آن را گم کرده، می‌تواند دستور عدم‌پرداخت وجه را به بانک بدهد و باید به‌صورت کتبی علت دستور عدم‌پرداخت را بیان کند‌.

وظیفه دارنده چک:

مراجعه به بانک (محال علیه) جهت وصول چک

پشت‌نویسی چک با مشخصات کامل یا شماره حساب

امضاء ذیل پشت‌نویسی

دریافت وجه یا گواهی عدم پرداخت، طرح شکایت در مواعد قانونی و تعقیب یا اعلام رضایت یا گذشت جزایی

برگشت چک:

دارنده چک در هر یک از حالت های زیر میتواند چک را برگشت بزند به عبارت دیگر به صورت قانونی عدم امکان وصول وجه چک را اعلام نماید:

۱ـ نبودن وجه نقد يا كافي نبودن آن
۲ـ صدور دستور عدم پرداخت وجه چك به بانك از طرف صاحب حساب
۳ـ تنظيم چك به صورت نادرست از قبيل عدم مطابقت امضا، اختلاف در مندرجات چك، قلم‌خوردگي و… 
۴ـ صدور چك از حساب مسدود

در صورت بروز هر یک از موارد فوق دارنده چک طبق ضوابط خاصی می تواند نسبت به وصول وجه  چک از روش قانونی اقدام نماید.

این مقاله برای اولین بار در بهمن 1394 در سایت حساب آموز منتشر شد. متن بالا ویرایش شهریور 1397 است.