چک حقوقی و چک کیفری چیست؟

چک حقوقی و چک کیفری عبارت‎هایی هستند که در مورد چک برگشتی کاربرد دارد. به همین دلیل ابتدا چک برگشتی را تعریف می‎کنیم و پس از آن به توضیح چک حقوقی و چک کیفری می‎پردازیم.

توضیح – در نظر داشته باشید این مقاله فقط در مورد برگشت چک به دلیل عدم موجودی کافی است.

            در اصطلاح حسابداری به چک‎های مدت دار، اسناد پرداختنی گفته می‎شود.

برگشت چک چیست؟

بر اساس قانون، شخصی که چک را صادر می کند باید در تاریخ مندرج در چک به اندازه مبلغ آن در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد و در زمان مندرج در چک، نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که بابت آن چک صادر کرده است از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه آن را بدهد. اما گاهی بر خلاف متن قانون صادر کننده چک در زمان ارائه چک به بانک در حساب خود معادل مبلغ ذکر شده در چک موجودی ندارد و چک قابل نقد شدن نیست. در این حالت بانکی که چک به آن ارائه شده با صدور برگه‎ای عدم امکان پرداخت وجه چک را به دارنده آن اعلام می کند. به این حالت برگشت چک گفته می‎شود.

چک برگشتی یا چک بلا محل چیست؟

به چکی که در زمان ارائه به بانک به مقدار مبلغ ذکر شده در آن موجودی نداشته باشد و بانک با صدور گواهی عدم موجودی را تایید کند چک برگشتی یا چک بلامحل گفته می‎شود.

روش‎های وصول مبلغ چک برگشتی:

یکی از راه های دریافت مبلغ چک برگشتی، مراجعه به صادر کننده چک و هماهنگی با وی جهت تامین وجه چک و وصول آن و یا دریافت جایگزین و … می باشد. این مورد در حالتی قابل انجام می باشد که صادر کننده چک در دسترس باشد و اطمینان لازم و کافی در خصوص تامین وجه چک وجود داشته باشد.

در صورت اطمینان از عدم تامین وجه چک توسط صادر کننده، دارنده چک می‎تواند از طریق قانونی جهت وصول چک اقدام کند. از نظر عواقب برای صادر کننده چک برگشتی، چک به دو نوع چک حقوقی و چک کیفری تقسیم می‎شود:

چک کیفری چیست؟

چک کیفری به چک برگشتی گفته می‎شود که در صورت شکایت دارنده، می‎تواند علاوه بر دریافت مبلغ چک، صادر کننده را به حبس محکوم نماید.

شرایط چک کیفری چیست؟

1. دارنده چك تا شش ماه از تاريخ صدور چك براي وصول آن به بانك مربوط مراجعه كند و ظرف شش ماه از تاريخ صدور گواهي عدم پرداخت چك شكايت نمايد.
2. چك سفيد امضا داده نشده باشد.
3. در متن چك قيد نشده باشد كه چك بابت تضمين انجام معامله است. چنانچه در متن چك قيد تحقق شرطي براي وصول نشده يا در چك به صراحت ذكر نشده باشد.
4. چك بدون تاريخ نباشد.
5. تاريخ واقعي صدور چك مقدم بر تاريخ مندرج در چك نباشد.
6. صاحب حساب با علم به بسته بودن حساب بانكي خود مبادرت به صادر كردن چك نكرده باشد.
7. صادركننده چك قبل از تاريخ شكايت كيفري وجه چك را نقداً به دارنده آن پرداخت يا با موافقت شاكي خصوصي ترتيبي براي پرداخت آن نداده، يا موجبات پرداخت آن را در بانك محال عليه فراهم نكرده باشد.
8. شاكي چك را بعد از شكايت كيفري به ديگري انتقال نداده يا حقوق خود را به نحو ديگري واگذار نكرده باشد.

چک حقوقی چیست؟

چک حقوقی به چک برگشتی گفته می‎شود که در صورت شکایت دارنده، دادگاه می‎تواند فقط مبلغ چک را از صادر کننده دریافت کند و مجازات حبس برای صادر کننده وجود ندارد.

شرایط چک حقوقی: 

1. وقتی چک مدت دار باشد. به عنوان مثال در صورتی که دارنده چک دریافت چک را در تاریخی غیر از تاریخ چک تایید یا رسید کرده باشد.
2. اگر چک به عنوان ضمانت جهت انجام تعهد یا ضمانت جهت انجام یک معامله صادر شده باشد.
3.  گر چک سفید امضاء باشد
4. اگر چک بدون تاریخ باشد
5. اگر وصول چک به تحقق شرط خاصی منوط باشد چه در متن چک ذکر شده باشد و چه بتوان آن را ثابت کرد
6. اگر بتوان ثابت کرد که چک برای یک معامله نامشروع یا ربوی صادر شده است.
7. گذشت شش ماه از تاریخ صدور چک عدم مراجعه دارنده چک برای وصول آن به بانک
8. گذشت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی گواهی برگشت چک) و عدم شکایت دارنده چک

نکته:

نوع چك در سرعت و نحوه رسيدگي در دادگاه متفاوت است. در چك كيفري زودتر و راحت‌تر وجه چک وصول می شود اما در چك حقوقي به خاطر آيين دادرسي پرپيچ و خم، دیرتر به نتیجه می رسد.

در صورتی که احساس می‎کنید نمی‎توانید چک خود را تامین وجه کنید بهتر است از صدور چک و حتی انجام معامله خودداری کنید زیرا داشتن اعتبار خوب بهتر از سود موقت است به ویژه با تغییراتی که به تازگی در سیستم‎های بانکی کشور به وجود آمده است و محدودیت زیادی بابت صادرکنندگان چک بی‎محل ایجاد شده است.

پیگیری بابت وصول چک برگشتی از طریق قوه قضائیه انجام می‎شود.